Crkva Svetog Velikomučenika Georgija (Đorđija) u selu Prediš (Bjelice, Katunska nahija, opština Prijestonice Cetinje) sagrađena je 1886. godine. Ona je podignuta za vjerske, običajne, tradicijske, kulturno-civilizacijske i druge duhovne i praktične potrebe i obrede domicilnog stanovništva.
To je istorijska, stara i grobljanska crkva Predišana (Bjelica) i ona njima pripada.Crkva u Predišu predstavlja sastavni i značajni dio ukupnog istorijskog kulturnog nasljeđa i blaga sakralnog tipa - Crne Gore i crnogorskog naroda. Crkva Svetog Georgija (Đorđija) u Predišu podignuta je u doba nezavisne i međunarodno priznate države Knjaževine Crne Gore, kada je njen suveren bio knjaz Nikola I Petrović Njegoš i u vrijeme kada je poglavar autokefalne Crnogorske crkve bio mitropolit Mitrofan Ban.
Kralj Nikola
Kao i staru, i ovu crkvu je podiglo, branilo i opravljalo svojim mukotrpnim, manuelnim i drugim radom, trudom, brojnim odricanjima i pregnućem, ulaganjima, novčanim i drugim prilozima, autohtono stanovništvo sela Prediš na svojoj nepokretnoj imovini (zemljištu).
Dragocjene podatke o gradnji crkve u Predišu i bogosluženju nalazimo u brošuri „Naselje Prediš u Bjelice“, Beograd, 1982. konjičkog potpukovnika u penziji i publiciste Božidara-Boža S. Vukovića, zatim u neobjavljenom rukopisu protojereja Radovana Abramovića „Ljetopis hrama sv. Đorđija u Predišu, bivša opština i parohija bjelička, srez cetinjski, Katunska nahija, Mitropolija crnogorsko-primorska“ (datiran 1980.)[1] i njegovom Apelu za priloge radi temeljne opravke crkve i groblja, objavljene u listu „Pravoslavlje“ 1. XII 1976. g., broj 233, pod naslovom „Kapela i groblje u Predišu“, kao i u tekstu profesora Hadži-Đorđa M. Pejovića „Crkva Sv. Đorđa u selu Prediš“, „Pravoslavlje“, 1. V. 1977. g. br. 243. Svi pomenuti autori su rodom iz Prediša.
Prediš je selo po sredini Katunske nahije, na oko 20 km od Cetinja, blizu puta koji od Cetinja vodi preko Čeva prema Nikšiću i Danilovgradu. Uz Resnu (Dub), Ublice, Dide, Pejoviće, Lješev Stup i Malošin Do, Prediš pripada selima Gornjih Bjelica. Tumuli i stećci na tom području svjedoče da je taj prostor Bjelica milenijumima bio nastanjen. Iliri, preslojeni dukljanskim Slovenima, a kasnije slovenizirani Vlasi - preci Bjelica i drugih crnogorskih plemena poslije turske najezde nastanjivali su taj prostor.
U turskom defteru iz 1521, pored mahalâ Lješev Stup, Resna i Slatkovići, izdvaja se i najnaseljenija mahala Prediš sa 37 kuća i baština. Sasvim je bilo prirodno da i Bjelice, poput ostalih naseobina, podižu vjerske objekte, bogomolje, obično skromne kamene crkvice za pravoslavne obrede radosti i žalosti (krštenja, vjenčanja, pričešća i drugo), okružene mjesnim grobljem.
Natpis na Crkvi Sv. Velikomučenika Georgija (Đorđa) u Predišu
Osim za vjersku službu, ove crkve su bile i zborna mjesta za razne plemenske dogovore, četovanja i vojne pohode. Neke, poput crkve Uspenja Bogorodice (zadužbina vojvode Milije Milića) na Dubu - Resna[2], nastale u XVI – XVII vijeku, bile su odbrambeni „bunkeri“ sa puškarnicama u vrijeme turskih kaznenih pohoda. U blizini crkve na Resni je i bjelička saborna crkva sv. Jovana Krstitelja, Blace, iz XV vijeka - kulturno dobro pod zaštitom države.
Tako su i mještani sela Prediš, Pejovići, Lješev Stup i Malošin Do, vjerovatno u istom periodu kao i ostala bjelička bratstva, odvajajući najljepši prostor svojih oskudnih imanja u tom kraju, podigli crkvicu brvnaru „u klaku“ na mjestu današnje crkve sv. Đorđa u Predišu.
Izvjesno je da je i prethodna crkva takođe bila posvećena Sv. Velikomučeniku Georgiju. Protojerej Abramović, kao i Hadži-Đorđe Pejović pojašnjavaju izbor zaštitnika crkve, krsne slave i prislužbice.
„Malo je čudno i neobjašnjivo, piše Abramović, zašto su Predišani posvećivali svoje crkve Sv. Đorđu, a slavili slavu Sv. Jovana 20/7 januara kao krsno ime a malu slavu - prisluživali Sv. Mater Paraskevu 27/14 oktobra, a crkvenu slavu i krste nosili na Prvi dan duhova! Mogli bi se protumačiti a ne mora biti tačno: Sv. Đorđa su slavili kao praznik ustanaka koji su bili vrlo česti, Sv. Jovana kao velikana hrišćanskog koji krsti Hrista, a Sv. Paraskevu iz razloga što u oktobru lakše moći doći do svijeća i punja /vina/ i lakše im mogle doći u goste odive i prijatelji, a Prvi dan duhova bio im je najpogodniji za prikupljanje i donošenje vune i sira i davanje priloga za izdržavanje crkve“.
Inače, selo Prediš ima istorijski značaj zbog mnogih borbi koje su se oko njega i u njemu vodile, a naročito po velikoj pobjedi Crnogoraca¸u decembru 1756. godine nad osmanskom vojskom. Zbog odbijanja da plate harač, te godine je bosanski vezir Ahmet-paša, po nalogu sultana Osmana III, trebalo da potčini Crnu Goru sultanovoj vlasti, naplati harač i u Katunskoj nahiji podigne utvrđenja.
Kod mještana je sačuvano śećanje koje navodi protojerej Abramović da je prilikom tog osmanskog (turskog) pohoda njegov predak, znameniti proto Jovan Đukanov Abramović spasio staru crkvu u Predišu. Dok je narod pobjegao i sakrio se od Turaka, proto Jovan je ostao u neposrednoj blizini kuće u Ćukovici. Kada se Turčin popeo na crkvu i počeo da ruši krov, proto je opalio iz džeferdara i ubio Turčina, a on, padajući sa dijelom krova, na mjestu usmrti drugog. Tada su Turci odustali od daljeg rušenja prediškog svetog hrama.
Dakle, nesporno je postojanje stare crkve, kao i istorijske ličnosti protojereja Jovana Abramovića iz Prediša koji je živio u XVIII stoljeću i činodjejstvovao u toj crkvi. O proti Abramoviću śedoče mnogi izvori i porodična śećanja u njegovom bratstvu. Pored ostalih, pominju ga dr Vladan Đorđević usvojoj istoriji „Evropa i Crna Gora“ (1912.), Isidora Sekulić u djelu „Njegošu knjiga duboke odanosti“ (1951), dr. Danila Vušović u „Celokupna dela Petra II Petrovića Njegoša“ (Beograd, 1936) i drugi.
A i Njegoš ga je ovjekovječio u „Lažnom caru Šćepanu Malom“ u 27 stihova (Javlenije drugo, sedmo i deveto). Rođen je vjerovatno početkom XVIII vijeka. Rukopoložen je za sveštenika od mitropolita Save Petrovića-Njegoša, i dugo je živio jer se zna da je popovao i za vrijeme Petra I Petrovića-Njegoša koji ga je, kao mudrog čovjeka, slao na razne umire među zavađenima. Iz činjenice da je u ono vrijeme imao čin protojereja, što je onda bila rijetkost, može se zaključiti da je bio ugledna, pametna i važna ličnost u teškim i komplikovanim vremenima crnogorske istorije. Imao je brojan porod.
Devet sinova od kojih su dvojica bili sveštenici: pop Mitar i pop Simon. Tako je i naprijed pomunuti protojerej Radovan bio potomak Jovanovog sina Save, a Antonije (Ilija) potomak drugog sina Prela. O Radovanu će još biti riječi, a Antonije Abramović je rođen u Orahovcu kod Kotora 1919. godine. Bio je iguman Pećke patrijaršije, Dečana, Rakovice, Savine, a potom arhimandrit pri ruskoj crkvi u Kanadi. Na Lučindan 1993., izabran je za prvog mitropolita obnovljene Crnogorske pravoslavne crkve, đe je ostao do smrti 1996. godine.
Novu crkvu Sv. Đorđa u Predišu podigli su mještani četiri sela Prediš, Pejovići, Lješev Stup i Malošin Do. U to vrijeme su tamo živjela bratstva Abramovići, Vukovići, Jovanovići, Mrvaljevići, Pejovići, Popivode (Ribarevići), Kuzmani, Vujoševići, Crvenice, Boškovići, Ivanovići i Bekovići.
U vezi sa gradnjom crkve u Predišu, protojerej Radovan Abramović ističe:
„S obzirom na to da im je stara crkva bila već dotrajala i bila mala zato su se Predišani riješili da staru crkvu sruše i na njeno mjesto podignu veću i ljepšu. U to vrijeme bio je paroh Predišanin čuveni i vrlo vrijedni pop Stanko Vuković (Mirkov) i on se sa Predišanima zdogovorio o podizanju nove crkve.
Učestvovala je u radovima cijela četa prediška [3]. Prvo su pripremili i oblikovali kamenje, oblikovali ga da bude jedne visine i spoljnu stranu majstorski izradili. Kamenje su vadili u Ćirakovićima i Gomili (iznad kuća Vukovića i komunice Abramovića).
Crkva je dosta velika. Sve oko: oltar 2 – 2 i pom. lađa 8, širina 5 m, visina od 3 – 5, kampanjelo u vidu preslice sa tri otvora za zvona – visina oko 10 m, krst na vrhu kampanjela, zasvođena duguljastim kamenom a pokrivena lokvastom tiglom – crijepom, ćeramidom, ikonostas od dasaka dosta debelih, a za traverzu je služila drvena greda. Imala je i ima 3 prozora (na oltaru, sjevernoj i južnoj strani). Imala je lijep i za selo dosta monumentalan izgled. Oko crkve je i groblje. Bile su i nekolike stare grobnice, a ostalo su sve rake obične (grobovi)“.
Crkva Sv. Velikomučenika Georgija u Predišu
Radovi su završeni 1886. godine, što je i uklesano u zidu iznad ulaza u crkvu. Crkva je iznutra bila uređena i snabdjevena svim potrebnim stvarima: knjigama, odeždama, a parohijani su prilagali ikone, kandila, krstove, barjake i drugo.
Mještani pamte priču koju su im preci pričali da se prilikom gradnje javio problem nestašice vode za miješenje krečnog maltera, što je za taj bezvodni kraj, dugih sušnih ljeta, prije bilo pravilo nego izuzetak.
Mještani i danas prepričavaju kako se voda za ljude i stoku dogonila na konjima čak iz Broćanca nadomak Nikšića, udaljenog od Prediša oko 30 km. Pamte priču predaka, takođe, da su upravo te 1886. godine nedostajuću vodu za gradnju crkve nadomjestili mlijekom njihove krupne i sitne stoke.
Da li je Crkva Sv. Đorđa u Predišu osvećena i ko je osvještao proto Abramović kaže da nema podataka, a o tome nema ni tragova na časnoj trpezi od obrađenog kamena (ploča 80x80 cm).
Međutim, profesor Hadži-Đorđe Pejović je uvjeren da je crkvu „iste godine osvetio mitropolit crnogorski Mitrofan [4] (1885-1920) uz činodejstvovanje više sveštenika“. Najzad, istoričar prof. dr Živko M. Andrijašević navodi na strani 331 knjige „Crnogorska crkva 1852-1918“ dokument:
„Pregled važnijih događaja u Pravoslavnoj crkvi u Crnoj Gori tokom 1888. godine objavljen u Časopisu 'Prosvjeta' “ (januar-mart 1889.). U tom dokumentu navedeno je da je, pored crkava u Baru, Bijeloj-Drobnjaci, Trepči-Nikšić, „osvećen i hram sv. velikomučenika Đorđije u Bjelicama, u Katunskoj nahiji“. Dakle, nesporno je i kanonski normalno da je hram osvećen, ali ostaje pitanje da li 1888.ili 1886., kako tvrdi Hadži-Đorđe Pejović.
Pukovnik Božidar S. Vuković navodi da je zborno mjesto prediške čete bila livada oko groblja sa crkvom. „Obuka i vežbe čete izvođene su svake nedelje na toj livadi i u okolini Prediša. Po završenim vežbama na istoj livadi izvođene su razne sportske vežbe kao što su: hrvanje, bacanje kamena s ramena, plojkanje, preskakanje prepona, zatezanje urivaka, trčanje...“
Kao što su navedeni izvori istakli, veoma zaslužan za izgradnju crkve u Predišu, i njen prvi sveštenik bio je Stanko Vuković (1844-1907), ugledni i uticajni Predišanin i dugogodišnji paroh autokefalne Crnogorske crkve u Bjelicama u vrijeme postojanja Knjaževine Crne Gore. Pop Stanko Vuković [5] je bio nosilac brojnih kako crkvenih tako i državnih odlikovanja Knjaževine Crne Gore. On je bio istaknuti junak, ratnik i sveštenik po službi, činu i zvanju.
Imao je veliki doprinos u podizanju i otvaranju prve bjeličke osnovne škole na Ruđinom Počivalu. Poginuo je 8. januara 1907. godine.
Pop Stanko Vuković je, prema pisanju „Glasa Crnogorca“, broj 6, od 27. januara 1907. godine, (strana 3) ubijen na prevaru, odnosno, poginuo 8. januara 1907. godine u Bjelicama. „Glas Crnogorca“ piše da je ubica Stanka Vukovića bio iz Vrake, da se sa Stankom upoznao na Cetinju, sa kojim je otišao zajedno u Bjelice da ih posjeti.
Dalje „Glas Crnogorca“ piše o tome tragičnom događaju u nekrologu popu Stanku:
„Pod izgovorom da se zaželio svoje braće i saplemenika, ovaj Vračanin pođe sa popom Stankom u Bjelice, i ostade kod njega kao gost. Jednog dana uluči priliku i smrtno rani popa iz revolvera. Onako teško ranjen pop Stanko ščepa Vračanina i u tome priskoči mjesni učitelj s ostalim Bjelicama, te tom prilikom ubica popov pogine.Pop Stanko rodio se 1844. Zapopio ga je pok. Vladika Ilarion Roganović. Učestvovao je u bojevima na Vučjem Dolu i pod Ostroškim Gredama, gdje je pokazao junaštvo, za što je bio odlikovan. Neka mu je laka zemlja i mir duši!“, navodi „Glas Crnogorca“.
(Nastaviće se...)
[1] Kopija rukopisa nalazi se u posjedu prof. dr Ilije Vujoševića koji mi je pružio relevantne istorijske podatke oko izgradnje crkve u Predišu, kao i fotografije iz njegove arhive, na čemu mu iskazujem posebnu zahvalnost.
[2] Ispred Crkve Uspenja Bogorodice sahranjeni su vojvoda Vukan i devetorica braće Milića koji su 1714. godine poginuli u ovoj crkvi braneći se junački sedam dana bez prestanka od vojske Numan-paše Ćuprilića. Tom prilikom braća Milići su ubili u odbrambenoj borbi veliki broj vojnika i oficira osmanske (turske) vojske, ali kad su ostali bez „džebane“, turski vojnici su uspjeli da provale oltar crkve i da ih tamo ubiju.
[3] Na osnovu uredbe o formiranju crnogorske vojske iz 1871.,iste godine je formirana Prediška četa pod nazivom Osma četa prediška Čevsko-Bjeličkog bataljona. Kasnije su redni brojevi četa u bataljonima određivali prema njihovom borbenim zaslugama. Tako će poslije Veljeg rata 1976-78., ova četa u znak priznanja dobiti naziv: „Četa prediška prva četa Čevsko-Bjeličkog bataljona“. Za komandanta Čevsko-Bjeličkog bataljona postavljen je Vukan Borov Milić iz sela Dub-Resna, a za komandira čete prediške Savo. M. Vuković, a za četnog barjaktara Filip G. Mrvaljević iz Prediša.
[4] Mitrofan Ban.
[5] Pop Stanko Vuković je otac znamenitog crnogorskog oficira, ustanika i komite, političkog emigranta i crnogorskog suvereniste, patriote, zelenaša, borca ZA PRAVO ČAST I SLOBODU CRNE GORE komandira Dušana Vukovića. Takođe, Stankov sin bio je Jovan Vuković, istaknuti crnogorski ustanik, rodoljub, emigrant u Italiji, komita, zelenaš i potom predsjednik bjeličke opštine. Sin popa Stanka Vukovića bio je Ćiro Vuković, takođe crnogorski patriota, ustanik, zelenaš i komita, koji je bio određen da izvrši atentat na kralja Aleksandra Karađorđevića septembra 1925., kada je on dolazio u Crnu Goru. Međutim, Ćiro Vuković je na zakletvu majke da to ne uradi - izvršio samoubistvo. Sin popa Stanka Vukovića bio je i Božidar- Božo Vuković, potpukovnik koji se uspješno bavio istraživačkim i publicističkim radom i napisao nekoliko značajnih knjiga.
